Bydd rhith amgueddfa newydd yn adrodd hanes capeli Cymru!

Anghydffurfio Digidol: Hanes Capeli Cymru
Mae’r Comisiwn Brenhinol ac Addoldai Cymru wedi derbyn grant o £60,000 yn ddiweddar i ddatblygu rhith amgueddfa sy’n adrodd hanes 300 mlynedd a mwy o Anghydffurfiaeth yng Nghymru!

Mae Croeso Cymru wedi darparu’r arian (o dan y Rhaglen Fframwaith Twristiaeth Ddigidol) fel rhan o brosiect mwy o faint sy’n derbyn cymorth ariannol gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri a Cadw. Nod y prosiect yw adfer a dehongli’r Hen Gapel, Llwynrhydowen, y capel Undodaidd Gradd II* rhestredig enwog y tyfodd clwstwr hynod o gapeli Undodaidd o’i gwmpas yn Nyffryn Teifi, Ceredigion. Y Smotyn Du oedd yr enw a roddodd rhai o wrthwynebwyr yr Undodiaid ar yr ardal hon.

Mae’r datblygiadau’n cynnwys creu rhith fynediad i gapeli sydd yng ngofal Addoldai Cymru drwy gyfrwng sganio laser, ffotograffiaeth gigapicsel a delweddu cyfrifiadurol. Hefyd fe ddarperir dadansoddiadau deongliadol a mapio GIS o’r 6400 a rhagor o gofnodion sydd gan y Comisiwn Brenhinol o gapeli Anghydffurfiol yng Nghymru, a hynny ar wefan ryngweithiol.

Bydd y prosiect yn adeiladu ar y gwaith y bu’r Comisiwn Brenhinol  yn ei wneud ar hyd y blynyddoedd, ar y cyd ag Addoldai Cymru a Capel, i dynnu sylw at bwysigrwydd capeli fel math gwahanol ac eiconig o adeilad yng Nghymru sy’n gwneud cyfraniad o bwys at ein tirweddau trefol a gwledig. Mae adeiladau capel yn amrywio cryn dipyn o’r capeli gwerinol bach a syml, a gysylltir yn aml â chefn gwlad Cymru, i’r capeli mawreddog â ffasadau crand mewn trefi a dinasoedd a gynlluniwyd gan benseiri ac y cydnabyddir bellach eu bod yr un mor werthfawr ag adeiladau cyhoeddus mawr eraill y bedwaredd ganrif ar bymtheg a’r ugeinfed ganrif.

Erbyn heddiw, capeli yw un o’r dosbarthiadau o adeiladau yng Nghymru sydd fwyaf mewn perygl. Mae cyfoeth o wybodaeth am gapeli unigol yng nghronfa ddata’r Comisiwn Brenhinol, gan gynnwys enwad, dyddiadau, penseiri, iaith a chost ei adeiladu. Ategir y gronfa ddata gan raglen o arolygu a thynnu ffotograffau, ac mae archif Cofnod Henebion Cenedlaethol Cymru yn cynyddu’n barhaus: mae bron 1300 o ddelweddau digidol ar gael ar Coflein, cronfa ddata ar-lein y Comisiwn Brenhinol, yn (www.coflein.gov.uk).

Cafodd Bethania, Capel Cymraeg y Bedyddwyr, ei adeiladu’n wreiddiol ym 1832, ac yna ei ailadeiladu gan William Beddoe, y pensaer capeli enwog, ym 1908. NPRN: 13780.

Adeiladwyd Hen Dŷ Cwrdd, Capel yr Undodiaid, ym 1751. Cafodd ei ddisgrifio fel Mam Eglwys Undodiaeth yng Nghwm Cynon a dyma’r addoldy Anghydffurfiol cyntaf yn y cwm. Ei weinidog amlycaf oedd y Parch. Thomas Evans (Tomos Glyn Cothi), awdur toreithiog, radical a garcharwyd, a chyfaill i Iolo Morganwg. NPRN: 8941

Bydd y prosiect newydd cyffrous hwn yn cynnwys gweithio gyda chymunedau lleol i gynnal dyddiau hyfforddi ar wneud arolygon, dyddiau hanes cymunedol, a chyfres o ddarlithiau.

Rhai digwyddiadau sydd ar y gweill yw:

Dyddiau hanes cymunedol: dywedwch eich stori a dewch â’ch ffotograffau!

Galwch heibio a rhannwch eich atgofion â staff y Comisiwn Brenhinol, a darganfyddwch y wybodaeth sydd gennym am eich capel chi:

• Hen Dŷ Cwrdd, Trecynon: 11 Mehefin, 3-6pm yn nhafarndy Mount Pleasant, Trecynon, Aberdâr, CF44 8NG.
  
• Hen Gapel, Llwynrhydowen: 25 Mehefin, 2-7pm  yng Nghapel Llwynrhydowen, Pont-siân, Llandysul, Ceredigion, SA44 4UB.
• Peniel, Tremadog: 10 Gorffennaf, 2-7pm yng Nghapel Peniel, Tremadog, Porthmadog, Gwynedd, LL49 9PS.
• Bethania, Maesteg: 23 Gorffennaf, 2-7pm yng Nghapel Bethania, Bethania Street, Maesteg CF34 9EX.

Drysau Agored: eleni fe fydd y Comisiwn Brenhinol ac Addoldai Cymru yn cynnal tri digwyddiad partneriaeth Drysau Agored.

• Hen Dŷ Cwrdd, Capel Undodaidd, Trecynon, Aberdâr, CF44 8NT, 6 Medi. Arddangosfa o luniadau pensaernïol o Gapeli Aberdâr wedi’u tynnu gan Mr William King a chyfle i weld y capel Anghydffurfiol hynaf yng Nghwm Cynon, 10am-12pm. Fe fydd sgwrs hefyd gan Stephen Hughes, arbenigwr y Comisiwn Brenhinol yn y maes hwn, ar gapeli fel pensaernïaeth genedlaethol Cymru.

•  Yr Hen Gapel, Llwynrhydowen, Rhydowen, Llandysul, Ceredigion, SA44 4QB, Medi 13. Sgwrs gan Stephen Hughes, arbenigwr y Comisiwn Brenhinol, ar gapeli fel pensaernïaeth genedlaethol Cymru, a chôr lleol, 3-6pm; lluniaeth ar gael yn yr Alltyrodyn Arms, Rhydowen. 

• Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru, Adeilad y Goron, Plas Crug, Aberystwyth, Ceredigion SY23 1NJ, 20 Medi. Sgyrsiau 11am-1pm, teithiau tywys 1.30pm a 2pm. Dewch i ddarganfod mwy am bensaernïaeth capeli Cymru. Ar 20 Medi fe fydd y Comisiwn Brenhinol yn agor ei ddrysau i gynnal diwrnod hanes capeli. Ceir sgyrsiau gan arbenigwyr blaenllaw, arddangosir deunydd archifol cyfoethog, a bydd cyfle i ddarganfod mwy am y gronfa ddata o fwy na 6000 o gapeli a’r prosiect partneriaeth cyffrous rhwng y Comisiwn Brenhinol ac Addoldai Cymru. 15 o bobl ar y mwyaf fydd yn gallu mynd ar y teithiau prynhawn i weld capeli hanesyddol Aberystwyth. I gael rhagor o wybodaeth ac i gadw eich lle, cysylltwch â nicola.roberts@cbhc.gov.uk , ffôn: 01970 621200. Bydd y teithiau’n dechrau am 1.30pm a 2pm o’r tu allan i’r English Baptist Chapel, Alfred Place, Aberystwyth.

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:
Twitter Hashtag: #RCAHMWales