Llyfrgell Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru

Yn Ystafell Chwilio a Llyfrgell Cofnod Henebion Cenedlaethol Cymru

Tref llyfrau yw Aberystwyth. Mae’n gartref i Lyfrgell Genedlaethol Cymru, llyfrgelloedd y Brifysgol a'r llyfrgell gyhoeddus newydd. Un o’i chyfrinachau pennaf yw’r trysor o gasgliad sy’n cael ei gadw yn llyfrgell Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru. Yn ogystal â chefnogi gwaith y staff, mae’r llyfrgell arbenigol fach hon yn darparu casgliad cyfeirio at ddefnydd y cyhoedd. Mae’n cynnwys llyfrau, tywyslyfrau, pamffledi, mapiau a chylchgronau yn ymwneud â phob agwedd ar yr amgylchedd adeiledig, yn amrywio o aneddiadau Neolithig i systemau cludiant rheilffordd ac o ddeddfwriaeth adeiladu i brosesu tunplat.

Yn fwyaf arbennig, mae yma lyfrau o ddiddordeb Cymreig sy’n adrodd hanes llunio Cymru fel tir ac fel cenedl. Maent hwy’n ymdrin â daeareg, topograffi, archaeoleg a phensaernïaeth y wlad. Ceir astudiaethau lleol, sirol a chenedlaethol sy’n disgrifio, dehongli ac esbonio sut y datblygodd Cymru. Mae’r adroddiadau a’r gweithiau cyfeirio yn y llyfrgell yn rhoi’r stori Gymreig mewn cyd-destun Prydeinig, Ewropeaidd a byd-eang. Pa un a ydych yn ymddiddori yn y Rhufeinwyr neu’r Oesoedd Canol, mewn nodweddion pensaernïol penodol megis gwydr lliw neu fframiau nenffyrch, mewn sut y gafaelodd y chwyldro diwydiannol yn y wlad a’i siapio, neu ym mha ffyrdd yr amlygodd Anghydffurfiaeth ei hun, rydych chi’n siŵr o ddod o hyd i lyfr i gynorthwyo’ch ymchwil yn llyfrgell y Comisiwn Brenhinol.

Casgliad unigryw ydyw sydd wedi tyfu drwy brynu eitemau a thrwy dderbyn rhoddion a llyfrau a gyflwynwyd yn lle ffioedd hawlfraint a thrwyddedu. Enghreifftiau yw English Vernacular Architecture gan Eric Mercer (1975) yn ein hadran bensaernïaeth, a Shipwreck Index of the British Isles Larn (2000) yn ein hadran forwrol. Mae gennym gasgliad bach o lyfrau prin ac argraffiadau cyntaf hefyd, gan gynnwys A Tour in Wales, cyfrol II (1783) gan Thomas Pennant ac An Historical Tour in Monmouthshire (1801) gan William Coxe sy’n cynnwys disgrifiadau a darluniau gwych o olygfeydd a hynafiaethau ysblennydd Cymru. Maent hwy hefyd yn darlunio rhai o ryfeddodau diwydiannol yr oes, megis Gwaith Haearn Blaenafon. 

Plât yn dangos Gwaith Haearn Blaenafon o An Historical Tour in Monmouthshire, William Coxe, 1801

Bydd ymwelwyr â’r llyfrgell yn darganfod cyfresi llawn o’r cylchgronau a gyhoeddwyd gan gymdeithasau sirol, hynafiaethol, archaeolegol a hanesyddol Cymru, sy’n cynnwys ffrwyth dros 100 mlynedd o waith cofnodi ac ymchwil. Hefyd, mae gan y llyfrgell amrywiaeth eang o gylchgronau archaeolegol, pensaernïol a hanesyddol sy’n ymdrin â phynciau arbenigol, er enghraifft, peirianneg ddiwydiannol yn yr International Journal of History and Technology, a gyhoeddir gan Gymdeithas Newcomen, ac Anghydffurfiaeth Gymreig yn y Capel Newsletter.

Mae croeso i chi ddod i bori yng nghasgliad y llyfrgell o Ddydd Llun i Ddydd Gwener, rhwng 9:30 a 4:00, Dydd Mercher 10:30 a 4:30.

Os hoffech gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â ni yn chc.cymru@cbhc.gov.uk neu ffoniwch 01970 621200.

Cynllun o Fryngaer Tre’r Ceiri o A Tour in Wales, cyfrol II, 1783 gan Thomas Pennant

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:
Twitter Hashtag: #RCAHMWales